Doç. Dr. VINEREKO Mir
Adige Geleneği (Адыгэ Хабз), İlkokul 1. sınıf ders kitabı çevirisi, Maykop, 2007. s. 48-. 49, Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız
https://www.circassiancenter.com/tr/

BİLMECE OYUNLARI (ХЫРЫХЫХЬЭ ТЕШ1Э)

Gunes ile Uşıtse bilmece (хырыхыхь) (*) oynuyorlar. Soruyu yanıtlayamayan bir deniz ya da köy veriyor.
Bilmeceyi bilen kazandığını yitirmemek için:
–
Aldım, yedim, elimden gömülsün, çukuru kazılsın. Üstüne Nartların koca taşı kapatılsın! diye ardından söyle. Bu bir oyun kuralıdır (Къэсэхь, къэсэшх, с1ызыхыжьырэр харэт1, рат1ых. Нарт ямыжъошхуи тырагъэожь!-1уи те1о фэш1. Мыр джэгук1э хабз).
Uşıtse ile Gunes bilmece oynuyorlar.
Uşıts: -Bilmeceye başlayalım: ‘Kuyruğu çatallı, çatı kirişleri de evi (Зык1э т1аркъо, бгыкъур зиун)’. Bil bakalım!
– Bilmiyorum.
– Bir köy verirsen söylerim.
– Cecehable köyünü veriyorum.
– Kırlangıç.
Başı sepet, kuyruğu top (Зышъхьэ матэ, зык1э 1эгуау)- Aslan.
Durmadan gidiyor, bir adım bile atmıyor (Мэк1о зэпыт, лъэбэкъу щиз ык1урэп)-Saat.

Bilgi notu:
Yejeh’ade-Eskiden erişkin kişiler bile haç’eşlerde/konuk odalarında “yejeh’ade” (ежьэхадэ) oynarlardı. Ocak külüne gizlice bir küçük çırpı bırakılır, bilen bir kent ya da memleket kazanmış sayılırdı. -HCY

Sözlük:
Bilmece (Хырыхыхь) – Bilmece, madde ve doğa içinde olup biteni öğreten söz.
Bilmece (Къоджэхь-къоджэшх) – Basit bilmece, çocuk oyunu, doğaya ve eşyalara ilişkin sorulan soruları düşününce anlayıp yanıtlayabileceğin bir biçimde düzenlenmiş söz.
Üstünden/ardından söyleme (Те1о) – Bir kişinin dua (thatle’u/тхьалъэ1у), kadeh kaldırma (hohu/хъохъу), yemin/ahdetme (nevzır/нэузыр) ve ceza verilmesi (tazır/тазыр) durumlarında söylenen söz.

ŞAPKA BIRAKMA OYUNU (PEOÇ’ADZ/ПЭ1ОК1АДЗ)

Oyun, önce oyun kurulup başlatılır. Ebe (лэжъ) seçilir. Ebe, oyunu yönetir.
– Çocuklar, çocuklar, oynayalım!- der Ebe.
– Ne, ne oynayacağız?-derler çocuklar.
– Peoç’adz (şapka bırakma) oyunu oynayacağız, der Ebe.
Ardından sayma (лъытак1э) işi başlıyor. Farklı sayma biçimleri var: Bazları ceviz sopasını birbirlerinden alırlar. Bazıları da sözle sayarlar.
Uşıtse ceviz sopasıyla saymaya başlar:
Ceviz, ceviz, ceviz sopası,
Uğurlu ceviz, altın ceviz.
(Дэе, дае, дэе бэщ,
Дэе мафэ, дэе дышъ).
Gunes sözle saymaya başlar:
Hanek’u, çuneku,
On sekiz, on dokuz,
Yirmi, otuz.
(Хьанэк1у, цунэк1у,
Пш1ык1уй, пш1ык1убгъу,
Т1ок1ы, щэк1ы).
Ebenin sözlerini yerine getir, ebenin dediği kuraldır (Лэжъым ы1орэр ш1э, лэжъым ы1орэр хабз).

Sözlük:
Ebe (лэжъ)- Küçük çocuk oyununu kuran ve yöneten oyun başkanı.
Sayma biçimi (лъытак1э)- Çocuk oyununda uygulanır;bu yolla sayı dışı kalan çocuk saptanır.

Oyun kurma (джэгу зэхащ)- Çocuk oyununu kurma, yönetme ve gerekli kuralları anımsatma, oyun kuralını bozana ceza verme biçimlerinde yürütülen oyunu kurma/düzenleme işi.
Ceviz sopası (дэе бэщ)- Ceviz dalından sert küçük sopa. Ceviz dalının özü serttir, beşik ipi de ona bağlanabilirdi.

SAKLAMBAÇ OYUNU (КЪАНГЪЭБЫЛЪ)

Uşıtse ebe. Kimler saklambaç oynamak isterler?Saymaya başlıyoruz:
Mışk’u-mışk’u
Mışk’u tlabzh,
Tlebzhevık’, eç’ı, ç’ıdı,
Beğrat’e, ş’hatıkıts,
Yetseğu, yeğuk’, ğuç’exex,
Şer xexıj!
(Мышк1у-мышк1у
Мышк1у лъабжъ,
Лъэбжъэук1, 1эк1ы, к1ыды,
Бэгърат1э, шъхьатыкъыц,
Ецэгъу, егъук1, гъук1эхэх,
Щэр хэхыжь!).
“Şer khekhıj” (Щэр хэхыжь), yani ebelikten kurtulanlar ayrılır, ebelik Uşıtse’ye kalır. Ne yapsın?
Uşıtse gözlerini kapayıp saymaya başlar:
Sak, sak, saklambaç,
Saklambaça başladık.
Büyük küçük saklanın,
Bulmaya başlıyorum.
(Къан. къан, къангъэбылъ,
Къангъэбылъыр едгъэжьагъ.
Ц1ык1уи ини зыжъугъэбылъ,
Сылъыхъонэу сыкъежьагъ).
• Oyun bir çalışmadır (Джэгуныр-1офш1эн).
• İşini başaranın ödüllendirilmesi gelenektendir (Зи1оф зыгъэцак1эрэм хъупхъапк1э ратэу хабзэ).
Uşıtse’ye eğerli at (şıvenezetétl) verildi –
Gunes için bayrak (bırak) dikildi –
Sen ne kazandın?
• Söz dinlemeyen kim? (Хэт мыда1орэр?)
• Darılan kim? (Зызгъэгусэрэр хэт?)
• SÖZ DİNLEMEYEN HAK SAHİBİ OLAMAZ (МЫДА1ОРЭР 1АХЬЫНЧЪ) (Adige atasözü)

Sözlük:
Ödül (Хъупхъапк1э) – Bir çocuk ya da bir genç bir işi, görevi (bazen yaşlıların ricasını) yerine getirdiğinde, uygun görülerek verilen şey.
Atlı takımı (шыонэзэтелъ) – Atlı ata bineceğinde götürülen takım.

SAKLAMBAÇ (КЪАНГЪЭБЫЛЪ)

Kim saklambaç oynamak ister?
Sayıyorum: Küçük Tlan, küçücük-
Çakal eriği cep deliği.
Beçkan, Kanş’av,
Göbeğin ayak parmağının gölgesi olsun.
Ş’evemız, Mırzebeç…
Peki, Beç nerede?-
Elini oynatmadan biraz dur.
Ademıkan, Kandavır,
Oyun yeriniz sokağın tozu.
Hazertal, Levpaç’-
Dudakları hepten yumurta.
Beç, eniğin peşinden ayrıl,
Sayıyorum- ayrılma.
Beç, Beç, ayakkabı tabanı seni
Doğru dur, yerinde dikil!
Bu Ayteç, bu Çemal,
Okulun en azgınları.
Bu – Barıç, bu – Çeçan
İkiyi çekmede ünlüsünüz.
Kaybolup saklanınız.
Saklambaç başladı.
Henüz aramaya çıkmayacağım-
KUYEKO Nalbıy
Adige şairi
Kötü kimin neyine? (Дэир хэты ищык1агъ?)